20 grudnia 2007

Biblia, co i jak?

BIBLIA

Nazwa

Nazwa Biblia pochodzi od gr. słowa biblios- łodyga paiprusa. Papirus to rodzaj trzciny rosnącej na Nilem, był jednym z pierwszych materiałów piśmiennictwa. Później nazwa ta oznaczała zwój papirusa, księgę (gr biblion w liczbie mnogiej biblia). Słowa biblia oznacza, więc dosłownie księgi.



Druga nazwa to "Pismo święte Starego i Nowego Testamentu". Od łac testamentum - przymierze, jako przymierze zawarte przez Boga z człowiekiem, czyli stare i nowe przymierze bosko- ludzkie. Biblia to objawione, natchnione słowo boże, przekazane przez ludzi wybranych, to dzieło bedące podstawą judaizmu (tylko ST) oraz wierzeń chrześcijańskich (ST i NT), a więc kształtuje dwie religie.

Biblia to jedyna księga w dziejach ludzkości, którą nazywamy po prostu księgą.

Czas powstania

Najstarsze fragmenty powstały za czasów Dawida i Salomona, czyli przed 3000 lat. Zapisywanie rozpoczęto w V w p.n.e., a skończono je na przełomie IV i V w. Większość autorów jest anonimowa.

Kolejne sposoby utrwalania Bibli:
• tradycja ustna (czasy Abrahama, Izaaka, Jakuba) około XVII-XV w pne
• kamień i gliniane skorupki (Mojżesz) około XV-VI w pne
• papirus, zwoje, kodeksy (Jeremiasz, Ezechiel) VI w pne - I ne
• rękopis (Bogurodzica) - XII w ne
• papier, druk (Gutenberg) - XV w ne Warto wiedzieć...

Zanim Biblia dotarła do naszych czasów w postaci grubego tomu obejmującego około półtora tysiąca stron istaniała w różnych innych postaciach. Najpierw w formie ustnie przekazywanej tradycji. Izraelici opowiadali synom dzieje narodu sięgające czasów patriarchalnych: Abrahama, Izaaka i Jakuba. Od XVIII w pne, przekazywali fakty czasem sprzed 500 lat! Ludzie starożtytni niustannie ćwiczyli swoją pamięć i stosowali formy przekazu służące zapamiętywaniu. Pierwsze zapiskii biblijne sięgają początków piśmienncitwa. Biblia istaniała w postaci kamiennych tablic, zapisów wyrytych na materiale glinianym lub drewnianym, w postaci zwojów wyprawionych skór pozszywanych w jedną całość i nawijanych na ozdobne drążki lub spisana na papirusie czy pergaminie.

Najstarszy papirus z fragmentem Ewangelii św Jana, odnaleziony w Egipcie pochodził z lat 97-138. Dochowane kodeksy z pergaminu pochodzą z IV i V w i zawierają prawie całe teksty SN i NT.

Biblia powstawała na przestrzeni wielu wieków. Przez ponad 1000 utrwalono wiadomości, przekazy i teksty zawarte w ST. Badacze twierdzą,że najstarsze teksty znajdujące się w Bibli pochodzą z XIII w pne, najmłodsze zaś zostały spisane około 100 lat pne. Nowy Testament w całości powstał po smierci Jezusa chrystusa w dość krótkim czasie tj w latch 51-96 ne, a księgi napisane najpóźniej to Ewangelia i Apokalipsa św Jana.

Język Bibili
• hebrajski (większość ksiąg ST)
• grecki (używany przez Żydów mieszkających piza Palestyną, w diasporach(gr diaspora-rozproszeni)
• aramejski (niektóre fragmenty ST) Autorzy

Prawie żadan księga ST nie została napisana przez jednego człowieka, ani jednym ciągiem. Pierwotny zapis rozszerzał się , rozrastał uzupełniony nowymi komentarzami. Autorów jest wielu, a ponieważ nie zachowały się żadne oryginalne fragmenty, tylko ich opisy, większość autorów jest anonimowa. Czasem jednak błędnie przypisywano autorstwo niektórych tekstów konkretnym osobom. Znani sa natomiast twórcy NT, który powstał w ciągu około 50 lat. Jego autorami są uczniowie Jezusa Chrystusa, którzy przekazali nam jego słowa. Ewangelie Mateusza, Marka i Łukasza nazywamy synoptycznymi, ponieważ można tu zauważyć literackie podobieństwo (gr. synopis- wspólne spojrzenie).

Podział

Dzielimy ja na ST i NT.

ST powstał przed narodzinami Chrystusa. Obejmuje początki świata i dzieje układu, które lud zawarł z praojcem Izralitów. Liczy 46 ksiąg, które w tradycji katolickiej ze względu na charakter dzielą się na księgi:
• Piecioksiąg (Księga Rodzaju, Wyjścia, Kapłańska, Liczb, Powtórzonego prawa)
• Historyczne (Księgi : Jozuego, Sędziów, Rut, Samuela, Królewskie, Kronik, Ezdrasza, Nechemiasza, Estery)
• Poetyckie i mądrościowe(Hioba, Psalmów, Przysłów, Koheleta, Pieśni nad Pieśniami)
• Profetyczne
• Wtórnokanoniczne
• Dwunastu proroków mnijszych NT mówi o przyjsciu Chrystusa, który wypełnił boże plany. Skałada się z 27 ksiąg:
• historyczno - biograficzne (trzy Ewangelie i Apostolskie)
• profetyczne (prorocze) Apokalipsa św Jana
• dydaktyczne (Listy św Pawła, anonimowy list do Hebrajczyków, listy powszechne) Przekłady:

Tłumaczenia zagraniczne
• Piewsze tłumaczenie bibli dokonane było na język grecki w III-II w pne. Nazywa się "Septuaginta" (łac siedemdziesiąt). Według tradycji jest to praca 70 uczonych, którzy na rozkaz Ptolemeusza (III w pne) w ciągu 70 dni dokonali w Aleksandrii przekładu tekstu hebrajsko- aramejskiego dla Żydów(tylko ST).
• Przekładem całej Bibilii na język łaciński jest Wulgata (łac vulgata versio - wersja popularna). Przekładu tego dokonał św Hieronim w IV w ne. Przekład ten obowiązywał w kościele rzymskokatolickim i został oficjalnie uznany za natchniony na soborze trydenckim w XVI w .
• W dobie reformacji i zmian w kościele katolickim zaistniało zapotrzebowanie na przekłady Bibli na języki narodowe. Tłumaczenia polskie
• Pierwsze polskie tłumaczenie to "Biblia królowej Zofii"(XV w) zwana szaroszpatacką (od miejsca znalezienia- Węgry)
• Biblia Leopolity- 1561
• Biblia Jakuba Wujka, najpierw NT w 1593, a całość w 1599
• Biblia Tysiąclecia- wydana w 1956 tłumaczona z języków oryginalnych przez około 40 biblistów Tłumaczenia innowiercze

To przekłady Biblii wśród innych wyznań.
Najpopularniejsze to:
• Biblia brzeska-1563 (kalwini)
• Biblia nieświeska-1572 (ariansko- socyniańska), autor: Szymon Budny
• Biblia gdanska-1632 (luteranie, kalwini i bravia czescy) Wkład tłumaczy

Pierwsi tłumacze podkreślali w tytułach iż pracowali pilnie i przekładali wiernie. Ich wkład do rozwoju polszczyzny i podjęty trud jest nie do ocenienia, zważywszy, że musieli znać różne języki, wykazywać ogromna wiedzę i oczytanie w licznych komentarzach, pokonywać opory nie wykształconego jeszcze języka, szukać nowych słów dla wyrażenia nowych treści.Trudności tłumaczy uwydatniają się jeszcze wyraźniej kiedy kiedy uświadomimy sobie iż przekładali oni dzieło, które czytano na szczególnych prawach.

Arcydzieło

Biblia jest arcydziełem literatury powszechnej. O głębi i urodzie tekstu biblijnego decyduje bogactwo treści i sposób przekazu: styl i język zrytmizowany i nasycony wieloznaczną symboliką, metaforą, alegorią. Właśnie z tych pradawnych źódeł wieloznacznej symboliki biblijnej czerpie- niezależnie od światopoglądu- wilu pisarzy wszystkich czsów.

Miejsce Biblii

Bilbia jest fundamentem nowożytnej kultury europejskiej. Obecność tradycji biblijnej to jeden ze znaków wspólnoty naszego świata. Wszystkie narody, które znlzały się w polu oddziaływania chrześcijaństwa, musiały ustosunkować się do treści zawartych w ST i NT. Proces przyswajania i polemika z tradycją biblijną określają w dużym stopniu dzieje kultur i literatur poszczególnych narodów.

Biblia jest źródłem:
• Myśli moralno- religijej i filozoficznej rozwijanej lub podejmowanej polemnicznie
• Wzorów osobowych
• Wątków i motywów fabularnych
• Symboliki, metaforyki, frazeologi, rytmiki
• Stylizacji gatunkowych Literackość Biblii (język i kontekst)

Księgi Biblii są zredagowane w języku obrazowym i poetyckim, według reguł twórzości artystycznej: słowo, rytm, symbol, obraz czy gatunek zwielokratniają sens. Nie można zrozumieć sensu przekałdu biblijnego jeśli nie rozumie się uwarunkowań kulturowych: histoii, wyobrażeń, obyczajów środowiska, w którym powstały dane księgi. Ludzie starożytni mieli ograniczony i bardzo odległy od naszych zasobów wyobrażeń o świecie i człowieku, nie dysponowali pojęciami abstrakcyjnymi. Trudne zjawiska z zakresu filozofii, teologi, etyki wyrażali nie wprost lecz posługiwali się symbolami, przenośniami, alegoriami, obrazami, odwoływali się do opowiadania przypowieści, przykładów.

Styl biblijny

Sprawia wrażenie wielkiej prostoty. Ale ta prostota nie wyklucza bynajmniej kunsztowności. Zdania są krótkie, współrzędnie złożone, zwykle rozpoczynane przez spójniki. Często ich konstrukcją rządzi zsada pararelizmu, tzn, że są oparte na powtórzeniu bądź tych samych słów, bądź też form gramatycznych np. " Ktokolwiek przeleje krew ludzką, jego własna krew ma być przelana"

Biblijne gatunki literackie

Biblia przekazuje myśli filozoficzne i moralne wypowiedziane w różnym czasie, przez różnych ludzi, w różnych formach wypowiedzi. Biblia nie jest jednolita pojedyńczą księgą, lecz zbiorem pism. Są one także bardzo urozmaicone pod względem gatunku. Gatunek jest pojęciem historycznym, ulega więc ewolucji w czasie i stąd kłopot, terminy określające gatunek nie zawsze przystają do tekstu biblijnego. Teksty biblijne określamy nazwami gatunkowymi, które prztystają do tekstu biblijnego. Teksty biblijne określamy nazawmi gatunkowymi, które powstały jako określenie poźniejszych utworów literackich.W ST wyróżnia się:
• Formy poetyckie: modlityw, psalmy, pieśni, hymny, lamentcje
• Teksty prawne: formuły, dekalogi, zbiory praw
• Teksty kultowe: formuły, rytuały, przepisy
• Teksty prorockie: ostrzeżenia, groźby, przepowiednie
• Teksty historyczne: mity, podania, legendy, bajki, przypowieści, relacje historyczne
• Teksty mądrościowe: życzenia, błogosławnieństwa, przekleństwa, formuły magiczne W NT wyróżnia się Ewangelie, a w jej obrębie struktury gatunkowe: słowa Jezusa, opowiadania o nim.

Poza Ewangelią występują takie gatunki jak: apokalipsa, listy, dzieła historyczne, wyznania wiary, hymny teksty parentyczne(umoralniające).

Kronika domowa

Zwana także sylwą rodzinną, znajduje się tam np. drzewo genaologiczne, informacje o rodzinie.

Biblia w kulturze

Według renesansowej legendy Platon i Mojżesz spotkali się w Egipcie. Miało to uzasadniać dążenie do wielkiej syntezy kultury grecki- rzymskiej i hebrajskiej, która była marzeniem XV i XVI w. W rzeczywistości wielki filozof i żydowski prawodawca należeli nie tylko do dwóch różncych światów, ale też do dwóch odległych epok historycznych, gdyż Platon żył na przełomie V i IV w pne, zaś Mojżesz wyprowadził Żydów z domu niewoli około 800 lat wcześniej.
Biblia odegrała szczególną rolę w rozwoju piśmiennictwa staropolskiego. Średniowieczna Europa stanowiła bowiem wsopólnotę kulturową, w której Biblia była niepodważalnym autorytetem, jako zbiór pism sakralnych. Dla wyznawców judaizmu i licznych wyznań chrześcijańskich taką funkcję pełni nadal, jest przez nich pojmowana jako dzieło teandryczne (theos - bóg , aner, andros- człowiek)
Biblia jest jednym z ważniejszych źródeł kultury europejskiej w sferach religijo- moralnej i twórczości. Jest natchnieniem wielu myślicieli, artystów i pisarzy, inspiracją literatury, rzeźby, malarstwa i muzyki. Dla literatury stanowi niewyczerpane źródło wzorów osobowych i postaw, fabuł, anegdot, wątków, motywów, symboliki, frazeologi i stylistyki. Pamięć obrazów i wersetów biblijnych utrwalona w powszechnej świadomości ukazuje, że poprzez literaturę wchodzą do języka potocznego np. Sodoma i Gomora, salomonowa mądrość, owoc zakazany. Biblia funkcjouje w kulturze, gdyż stanowiła (lub ciągle stanowi) księgę świętą, o czym mówi utrwalona w tradycji nazwa Pismo Święte.

Kłopoty z klasyfikacją

W starożytnych tekstach nie ma wyraźnego rozgraniczenia pomiędzy prozą, a poezją. W Bibli są teksty silniej zrytmizowane i zorganizowane poetycko o wyjątkowym nastroju (np. księga Koheleta) i te bywają zazwyczaj określane jako biblijne poematy liryczne, lub zdialogizowane, o wyraźnym napięciu dramatycznym (np Księga Hioba), i te przypominają rodzaj dramatu, lub opisujące dzieło stworzenia czy opowiadające historie rodowe (np. Księga Rodzaju) i mówimy o nich jak o biblijnych poematach epickich. Współczesna biblistyka odrzuca jednak te uproszczone podziały i wyróżnia następujące gatunki biblijne w ST według przyjetego podziału na księgi:
• Historyczne: poematy epickie, saga rodowa, opowiadanie historyczne, kronika, nowela dydaktyczna, zbiór prwa
• Mądrościowe: dialog filozoficzny, monolog filozoficzny, pieśń milosna, ptrzypowieść, przysłowie, aforyzm ,psalm (hymn, pieść, modlitwa)
• Prorockie :mowa religijna, kazanie, wyrocznia, przekleństwa, lamentacja, list, apokalipsa W NT powtarzają się gatunki znane już w hebrajskich tekstach ST

Miejsce i znaczenie "Biblii" w literaturze i kulturze eropejskiej

Biblia miała i ma ogromny wpływ na ludzi, którzy się z nią zetknęli. W ciągu prawie 3000 lat jej istnienia oddziaływała na kulturę i to na kilku płaszczyznach:

RELIGIJNEJ
• Stanowi "sacrum"dla wyznawców dwóch religii: chrześcijanstwa i judaizmu
• Jest autorytetem religijnym
• Ujawaia liczne boże tajemnice
• Kształtuje i umacnia ludzka wiarę w Boga, który jest początkiem i końcem wszystkiego Udowadnia, że tam gdzie nie sięga ludzki rozum, wiara czyni cuda Dla Boga nie ma rzeczy niemożliwych, przedstawia go jako stwóre i uosobienie miłości i sprawiedliwości
• Mówi o obecności Boga na ziemii i o jego działaniu MORALNEJ
• To źródło konkretnych postaw ludzkich, wzorców osobowych Przedstawia ponadczasowe wzory postępowania Ustanawia kodeks moralny
• Określa i postanawia odróżnić to co dobre, od tego co złe, kształtując w ten sposób wnętrze człowieka Daje odpowiedzi na nurtujące człowieka pytania egzystencjalne, określa sens ludzkiego istnienia i mówi o tym co nas czeka po śmierci KULTUROWEJ
• Wprowadza konkretna wiedzę o świecie i sposobie, w jaki został stworzony
• Mówi o sposobie życia, zwyczajach, kulturze ludzi antyku
• Jest natchnieniem dla twórców literatuty i sztuki wszystkich epok na całym świecie
• Jest ważnym pod względem literackim, niezwykle bogatym w przeróżne formy wypowiedzi, zawiera wiele anegdot, fabuł, motywów do których wciąż odwołują się twórcy
• Cechuje ją uniwersalizm
• W języku funkcjonują związki frazeologiczne zaczerpnięte z Bibli- jest źródłem stylizacji językowej
• Istnieje możliwośc wielu interpretacji tego tekstu

Co po maturze?

Boisz sie matury z polskiego?