Charakterystyka głównych postaci utworu
W powieści możemy wyróżnić dwa rodzaje bohaterów:
bohater indywidualny - Maciej Boryna, Antek, Jagna;
bohater zbiorowy - cała społeczność lipiecka;
Życie bohaterów nieustannie waha się między poczuciem własnej odrębności a łączności z gromadą. Los bohaterów indywidualnych jest nierozerwalnie związany i uzależniony od całej społeczności. Tak mówi o tym Jagustynka: "Człowiek jeno z biedy da czasem folgę ozorowi, ale w sercu co inszego siedzi, że czy chce, czy nie chce, a z drugimi radować się musi albo i smucić...Nie poredzi żyć z osobna, nie..." Wieś zespala się w jedną całość w momentach ważnych dla całej społeczności, np. walka o las, wyrzucenie Jagny ze wsi, zbiorowe zabawy, praca. Ludzie żyją zgodnie z odwiecznymi, moralnymi prawami. Każdy, kto nie potrafi się do nich przystosować zostaje z tej społeczności usunięty.
Maciej Boryna - najważniejszy we wsi gospodarz, bardzo zamożny, gospodarny i pracowity. Potrafi być bezwzględny, oschły i wyrachowany. Najważniejszą wartością jest dla niego posiadanie ziemi, bo to ona stanowi o bogactwie i pozycji, jest nawet ważniejsza niż rodzina (przykładem może być konflikt z Antkiem i wygnanie go z domu). Gdy trzeba bronić interesów wsi, bez wahania obejmuje stanowisko przywódcy. Bardzo kocha Jagnę, ale gdy dowiaduje się o jej zdradzie, jego pierwszym zamiarem jest zabicie niewiernej żony i własnego syna. Umiera żegnając się z ukochaną ziemią. Scena ta ma charakter symboliczny - symbolizuje trwały związek człowieka z ziemią, podkreśla jego przynależność do natury.
Jagna - urodziwa wiejska dziewczyna, zdecydowanie różni się od ogółu lipieckich kobiet. Żyje w świecie marzeń, fantazji, posiada zdolności artystyczne - wykonuje wycinanki, piękne kraszanki; lubi muzykę, opowieści o świecie, baśnie. Poślubia Borynę ulegając namowom matki, której imponuje bogactwo Macieja. Jagna jest osobą, która nie panuje nad swoimi namiętnościami. Władysław Stanisław Reymont nieustannie podkreśla biologiczny aspekt jej życia. To właśnie popęd płciowy wpływa na jej romanse z Antkiem, wójtem, z młodym księdzem Jasiem. Tragedią Jagny jest jej odrębność, inność. Narusza normy moralne obowiązujące w społeczności i spotyka ją za to okrutna kara - samosąd i wywiezienie ze wsi na wozie z gnojem.
Antek - ambitny i dumny syn Boryny. Nie umie porozumieć się z ojcem - konflikt z powodu ziemi, a także romansu z Jagną. Jego gwałtowny, ognisty charakter podsuwa mu pomysł zabicia ojca. Jednak w ważnym momencie, podczas walki w lesie, staje w jego obronie. Pobyt w więzieniu powoduje w nim głęboką przemianę wewnętrzną. Antek jest również uczestnikiem konfliktu pokoleń, sporów toczących się między starymi a młodymi gospodarzami. W ważnym momencie (sąd nad Jagną) nie protestuje przeciwko wyrokowi gromady, dając tym dowód swojej przynależności do społeczności lipeckiej.
Hanka - żona Antka Boryny. Jej osobowość w czasie trwania powieści diametral nie się zmienia (postać dynamiczna). Początkowo jest spokojną, cichą, wiecznie zapracowaną, wystraszoną kobietą. Gdy sytuacja tego wymaga, Hanka zmienia się, staje się osobą samodzielną, zaradną, energiczną gospodynią. Budzi wówezas podziw całej wsi. Nienawiść do Jagny mija, gdy Hanka zaczyna rozumieć, że Jagna jest osobą głęboko nieszczęśliwą. Przed wyruszeniem na pielgrzymkę na Jasną Górę Hanka prosi Jagnę i jej matkę o przebaczenie i zapomnienie o dawnych kłótniach i sporach.
